گیربکس‌های حلزونی به عنوان یکی از پرفروش‌ترین و پرکاربردترین انواع گیربکس صنعتی، به ویژه در صنایع سبک و نیمه‌سنگین، جایگاه ویژه‌ای دارند. قیمت مناسب‌تر آن‌ها نسبت به سایر انواع گیربکس‌های صنعتی (در حالت نو) و ساختار نسبتاً ساده، باعث شده تا خرید مدل دست دوم این تجهیزات، گزینه‌ای جذاب برای کاهش هزینه‌ها به نظر برسد. اما دنیای قیمت‌گذاری گیربکس حلزونی دست دوم پیچیده و بسیار متغیر است. هیچ برچسب قیمت ثابتی وجود ندارد و ارزش یک گیربکس کارکرده به مجموعه‌ای از عوامل فنی و بازاری بستگی دارد.
گیربکس حلزونی یک کاهنده دور مکانیکی است که از درگیری یک شافت مارپیچ فولادی به نام ماردون (Worm) با یک چرخ‌دنده معمولاً برنجی به نام چرخ‌دنده حلزونی (Worm Wheel)، نیرو و حرکت را منتقل می‌کند. ویژگی بارز آن، خروجی ۹۰ درجه نسبت به ورودی است که نصب آن را در فضاهای محدود یا طراحی‌های خاص آسان می‌کند. این گیربکس‌ها به طور گسترده‌ای برای کاهش سرعت و افزایش گشتاور در کاربردهای صنعتی بی‌شماری استفاده می‌شوند.
اساس کار گیربکس حلزونی بر اصطکاک لغزشی بین دنده‌های ماردون و چرخ‌دنده استوار است. این مکانیزم باعث عملکرد نرم و نسبتاً کم‌صدا می‌شود، اما معایبی هم دارد:
- راندمان پایین: به دلیل اصطکاک لغزشی، راندمان این گیربکس‌ها معمولاً پایین و در محدوده ۶۰ تا ۶۵ درصد است. این یعنی بخشی از انرژی ورودی به صورت گرما تلف می‌شود.
- تولید حرارت: اصطکاک بالا باعث تولید حرارت قابل توجهی حین کار می‌شود که می‌تواند بر عمر روغن و قطعات تأثیر بگذارد.
- قابلیت خودقفلی: یک ویژگی منحصر به فرد در بسیاری از گیربکس‌های حلزونی (معمولاً با نسبت تبدیل بالاتر از ۱:۳۰ یا ۱:۴۶) این است که ماردون می‌تواند چرخ‌دنده را بچرخاند، اما چرخ‌دنده نمی‌تواند ماردون را به حرکت درآورد. این عدم برگشت‌پذیری در کاربردهایی که نیاز به توقف بار در موقعیت خاصی است (مثل بالابر)، یک مزیت بزرگ محسوب می‌شود.
مجموعه‌ای از ویژگی‌های مثبت باعث محبوبیت و فروش بالای گیربکس‌های حلزونی (نو و دست دوم) شده است که بر ارزش درک شده و قیمت آن‌ها تأثیر می‌گذارد:
- قیمت به‌صرفه: به طور کلی ارزان‌ترین نوع گیربکس صنعتی محسوب می‌شود.
- ابعاد فشرده: نسبت کاهش دور بالا را در حجمی کوچک ارائه می‌دهد.
- عملکرد کم‌صدا و نرم: نسبت به گیربکس‌های دنده خاردار صدای کمتری دارد.
- قابلیت خودقفلی: یک مزیت ایمنی و عملکردی مهم در بسیاری کاربردها.
- نصب چند جهته: می‌توان آن را در وضعیت‌های مختلف نصب کرد.
- تنوع طراحی: مدل‌های متنوعی از نظر ورودی، خروجی و نحوه نصب دارد.
- تعمیر و نگهداری آسان: ساختار ساده‌تری دارد و نگهداری آن (عمدتاً کنترل روغن) آسان است.
- راه‌اندازی ساده: پیچیدگی خاصی در راه‌اندازی ندارد.
هدف این راهنما، کمک به شما برای درک عمیق منطق قیمت‌گذاری گیربکس حلزونی دست دوم است. با بررسی دقیق عوامل کلیدی مانند وضعیت فنی، برند، سایز و تیپ و نسبت تبدیل، می‌توانید ارزش واقعی یک گیربکس کارکرده را تخمین زده و خریدی هوشمندانه و به‌صرفه انجام دهید.
محدودیت‌ها و معایب: چه زمانی گیربکس حلزونی انتخاب مناسبی نیست؟
آگاهی از محدودیت‌ها برای ارزیابی صحیح قیمت و ارزش یک گیربکس دست دوم ضروری است:
- راندمان پایین: منجر به اتلاف انرژی و نیاز احتمالی به موتور قوی‌تر می‌شود.
- تولید حرارت: می‌تواند عمر قطعات را کاهش دهد و نیاز به تمهیدات خنک‌کاری داشته باشد.
- سایش چرخ‌دنده برنزی: این چرخ‌دنده به عنوان قطعه فداشونده عمل می‌کند و در بارهای سنگین یا شوک، سریع‌تر ساییده می‌شود و نیاز به تعویض پیدا می‌کند (یک هزینه بالقوه در مدل دست دوم).
- محدودیت کاربرد: برای صنایع بسیار سنگین و بارهای ضربه‌ای شدید مناسب نیست.
- محدودیت توان: معمولاً برای انتقال توان‌های بسیار بالا (بالاتر از ۴۵ کیلووات) استفاده نمی‌شود.
- کارایی کمتر در دور بالا: بهترین عملکرد در دورهای ورودی حدود ۹۰۰-۱۵۰۰ RPM است و دورهای بالاتر عمر آن را کاهش می‌دهد.
مشخصات فنی کلیدی: اعداد و ارقامی که بر قیمت دست دوم اثر می‌گذارند
مشخصات فنی روی پلاک گیربکس یا در کاتالوگ آن، تأثیر مستقیمی بر قیمت مدل دست دوم دارند:
- نسبت تبدیل (Ratio): محدوده رایج تک مرحله‌ای ۱:۷ تا ۱:۱۰۰ است (با ترکیب گیربکس‌ها تا ۱:۱۰۰۰۰ هم ممکن است). تقاضا برای نسبت‌های خاص می‌تواند قیمت را بالا یا پایین ببرد.
- گشتاور خروجی (Torque): نشان‌دهنده قدرت گیربکس است. مدل‌های با گشتاور بالاتر (تا حدود ۴۰۰۰ نیوتن‌متر رایج است) قیمت بیشتری دارند.
- توان ورودی (Power): ظرفیت انتقال توان موتور (معمولاً ۰٫۰۷ تا ۴۵ کیلووات). گیربکس باید با توان موتور سازگار باشد.
- سایز/تیپ (Size/Type): استانداردی برای ابعاد فیزیکی (مانند تیپ ۲۵ تا ۳۰۰). سایز بزرگتر به معنی مواد بیشتر و قیمت بالاتر است.
- قطر شافت ورودی/خروجی: باید با موتور و دستگاه متصل شونده سازگار باشد.
انواع رایج گیربکس حلزونی: تفاوت مدل‌ها و تأثیر بر قیمت
شناخت انواع رایج به درک بهتر گزینه‌های موجود در بازار دست دوم و تفاوت‌های احتمالی قیمت کمک می‌کند:
- گیربکس VF: ورودی شافت‌دار (اتصال غیرمستقیم به موتور با تسمه، کوپلینگ و…)، معمولاً پایه‌دار (VF-N) یا با فلنج خروجی (VF-FC). طراحی قدیمی‌تر و شاید کمی ارزان‌تر.
- گیربکس MVF: ورودی فلنج‌دار (اتصال مستقیم به فلنج موتور B5 یا B14)، معمولاً پایه‌دار (MVF-N) یا با فلنج خروجی (MVF-FC). نصب راحت‌تر و رایج‌تر در مدل‌های جدیدتر.
- گیربکس کتابی/مکعبی (NMRV/NRV): طراحی مکعبی. NMRV دارای ورودی فلنج (مانند MVF) و NRV دارای ورودی شافت (مانند VF) است. پوسته معمولاً آلومینیومی (سایز کوچک) یا چدنی (سایز بزرگ).
- گیربکس مرکب: ترکیب دو یا چند گیربکس برای دستیابی به نسبت‌های کاهش دور بسیار بالا.
به طور کلی، مدل‌های با نصب آسان‌تر (مانند MVF/NMRV) یا طراحی‌های خاص ممکن است در بازار دست دوم کمی قیمت بالاتری داشته باشند.
چه زمانی خرید گیربکس حلزونی دست دوم منطقی است؟
این بخش حیاتی‌ترین قسمت درک قیمت گیربکس حلزونی دست دوم است. قیمت نهایی بیش از هر چیز به موارد زیر بستگی دارد:
وضعیت فنی مهم‌ترین عامل nv خرید گیربکس دست دوم
- سایش دنده‌ها: به خصوص چرخ‌دنده برنزی. علائم سایش شدید مانند “تیز شدگی” لبه دنده‌ها یا “رد کردن” (لغزش دنده زیر بار) نشان‌دهنده پایان عمر مفید است و ارزش گیربکس را به شدت کاهش می‌دهد، زیرا قابلیت خودقفلی و انتقال گشتاور را از دست می‌دهد.
- صدای غیرعادی: هرگونه صدای زوزه، تق‌تق، یا خرخر حین چرخش (حتی با دست) نشان‌دهنده مشکل در بلبرینگ‌ها یا دنده‌هاست و قیمت را پایین می‌آورد.
- لقی یا خلاصی (Backlash) بیش از حد: خلاصی زیاد شافت خروجی نشانه سایش است و دقت عملکرد را کم می‌کند؛ یک عامل منفی در قیمت‌گذاری.
- نشتی روغن: نشتی از کاسه نمدها (اطراف شافت‌ها یا درزها) یعنی نیاز قطعی به تعویض کاسه نمد و هزینه اضافی، پس باید در قیمت لحاظ شود.
- وضعیت بلبرینگ‌ها: لقی یا صدای غیرعادی یعنی نیاز به تعویض بلبرینگ که هزینه‌بر است.
- سلامت پوسته: هرگونه ترک، شکستگی یا آسیب جدی به پوسته، ارزش گیربکس را بسیار کم می‌کند.
برند و کشور سازنده گیربکس دست دوم
برندهای معتبر اروپایی (SEW, Bonfiglioli, Motovario, Siti, Rossi) به دلیل کیفیت ساخت و دوام بالاتر، حتی در حالت دست دوم قیمت بالاتری نسبت به برندهای ترکیه‌ای (Yilmaz, OZtekfen)، ایرانی (سهند، شاکرین، بهکار، رهنما و…) یا چینی (KS, TS, NMRV عمومی) دارند.
سایز/تیپ و نسبت تبدیل گیربکس حلزونی دست دوم
گیربکس‌های بزرگتر قیمت بالاتری دارند. تقاضا برای سایزها و نسبت‌های تبدیل خاص در بازار دست دوم می‌تواند قیمت را تحت تأثیر قرار دهد.
در دسترس بودن قطعات یدکی و هزینه تعمیر گیربکس حلزونی دست دوم
این یک نکته بسیار مهم برای گیربکس دست دوم است.
- قطعات یدکی: یافتن قطعات (به خصوص چرخ‌دنده و ماردون) برای برندهای خارجی (چینی، اروپایی، ترکیه‌ای) در ایران بسیار دشوار یا غیرممکن است. این ریسک بزرگی است و باید قیمت را به شدت کاهش دهد. برای برندهای معتبر ایرانی، دسترسی به قطعات معمولاً بهتر است.
- هزینه تعمیر: تعمیر گیربکس‌های سایز کوچک (معمولاً تا تیپ ۶۳) به دلیل بالا بودن نسبی قیمت قطعات، از نظر اقتصادی به‌صرفه نیست و در صورت خرابی عملاً باید تعویض شوند. این مورد نیز ارزش خرید دست دوم این سایزها را پایین می‌آورد مگر اینکه قیمت بسیار ناچیز باشد. برای سایزهای بزرگتر، تعمیر معمولاً به‌صرفه‌تر از خرید نو است.
سن و کارکرد گیربکس حلزونی دست دوم
هرچند تخمین آن سخت است، اما گیربکس‌های قدیمی‌تر یا با ظاهر فرسوده‌تر، قیمت کمتری دارند.
فروشنده و شرایط بازار گیربکس حلزونی دست دوم
قیمت پیشنهادی فروشندگان متفاوت است. خرید از منابع معتبرتر ممکن است اطمینان بیشتری بدهد اما قیمت بالاتری داشته باشد.
برندهای مطرح گیربکس حلزونی: کدام‌ها در بازار دست دوم یافت می‌شوند؟
در بازار دست دوم ایران، احتمالاً با برندهای زیر روبرو خواهید شد:
- اروپایی: SEW, Bonfiglioli, Motovario, Siti, Rossi (معمولاً گران‌تر و با کیفیت‌تر)
- ایرانی: سهند، شاکرین صنعت سپاهان، بهکار، ترنج، توانکار، رستمی، رهنما (قیمت مناسب‌تر، دسترسی بهتر به قطعات)
- چینی: KS, TS, برندهای عمومی NMRV (اقتصادی‌ترین گزینه، کیفیت متغیر، قطعات کمیاب)
- ترکیه‌ای: Yilmaz, OZtekfen (کیفیت متوسط رو به بالا)
چک‌لیست ضروری قبل از خرید دست دوم
این مرحله حیاتی‌ترین بخش فرآیند خرید و تعیین قیمت منصفانه است:
- بررسی ظاهری: به دنبال ترک، شکستگی، آسیب‌دیدگی پوسته، نشتی روغن از کاسه نمدها یا درزها باشید.
- چرخاندن شافت‌ها: با دست شافت ورودی را بچرخانید. باید روان و بدون گیر کردن بچرخد. به هرگونه صدای غیرعادی (زوزه، تق‌تق، ساییدگی) به دقت گوش دهید.
- تست خلاصی (Backlash): شافت ورودی را ثابت نگه دارید و سعی کنید شافت خروجی را در جهت چرخش به چپ و راست حرکت دهید. لقی زیاد نشانه سایش دنده‌هاست.
- بررسی سایش دنده‌ها (در صورت امکان): اگر درپوش روغن باز می‌شود، وضعیت دنده‌ها را از نظر سایش (“تیز شدگی” یا “رد کردن”) بررسی کنید.
- بررسی پلاک مشخصات: مطمئن شوید اطلاعات خوانا و با نیاز شما منطبق است.
- کمک گرفتن از متخصص: اگر دانش فنی کافی ندارید، حتماً از یک تعمیرکار یا متخصص گیربکس برای بازرسی کمک بگیرید. هزینه بازرسی بسیار کمتر از ضرر خرید یک گیربکس معیوب است.
نگهداری و تعمیرات پس از خرید
هزینه‌هایی که احتمالاً بلافاصله یا به زودی پس از خرید یک گیربکس دست دوم با آن‌ها مواجه خواهید شد و باید در قیمت نهایی خرید لحاظ شوند:
- تعویض روغن: اولین و ضروری‌ترین کار.
- تعویض کاسه نمد: اگر نشتی وجود دارد یا برای اطمینان بیشتر.
- تعویض بلبرینگ: اگر صدا یا لقی دارند.
- تعمیر یا تعویض چرخ‌دنده/ماردون: در صورت سایش شدید (که هزینه بالایی دارد و برای سایز کوچک یا برند خارجی ممکن است عملی نباشد).
جمع‌بندی نهایی و تصمیم‌گیری آگاهانه برای خرید
خرید گیربکس حلزونی دست دوم می‌تواند یک راهکار اقتصادی هوشمندانه باشد، اما تنها در صورتی که با آگاهی کامل و بازرسی دقیق انجام شود. قیمت این تجهیزات به شدت به وضعیت فنی آن گره خورده است. یک گیربکس ارزان‌قیمت با مشکلات فنی پنهان، می‌تواند به سرعت به گزینه‌ای پرهزینه تبدیل شود.
گیربکس‌های حلزونی در کاربردهای متنوعی استفاده می‌شوند، از جمله: نوار نقاله، بالابر ساختمانی، میکسر بتن و مواد غذایی، همزن خمیر نانوایی، دستگاه‌های بسته‌بندی، سیستم‌های انتقال مواد کوچک، آسیاب‌های کوچک، ماشین آلات کشاورزی و بسیاری موارد دیگر.
در محیط‌های صنعتی مانند خطوط بسته‌بندی یا سیستم‌های جابجایی مواد، جایی که کنترل دقیق حرکت توسط گیربکس‌ها ضروری است، ممکن است فرآیندهای دیگری نیز وجود داشته باشند که از تجهیزاتی نظیر انواع پمپ وکیوم صنعتی برای ایجاد خلاء یا جابجایی استفاده می‌کنند. تقاضا در این کاربردها بر قیمت مدل‌های دست دوم رایج تأثیر می‌گذارد.
قبل از خرید، نیاز خود را دقیقاً مشخص کنید، با دقت تمام موارد ذکر شده در چک‌لیست بازرسی فنی را بررسی کنید (در صورت نیاز با کمک متخصص)، از محدودیت‌های تعمیر و در دسترس بودن قطعات (بخصوص برای سایزهای کوچک و برندهای خارجی) آگاه باشید، قیمت‌ها را مقایسه کنید و بر اساس وضعیت واقعی گیربکس، قیمت منصفانه را تعیین و مذاکره کنید. تنها در این صورت می‌توانید از مزیت قیمتی گیربکس دست دوم بهره‌مند شوید بدون آنکه در دام هزینه‌های پیش‌بینی نشده بیفتید.